In het project Future Dikes wordt onderzocht hoe Nederlandse dijken versterkt kunnen worden met een soortenrijke grasbekleding. Uit de eerste fase van het project bleek dat bloemrijke dijken veilig zijn, en het Hoogwaterbeschermingsprogramma en de waterschappen hebben de ambitie uitgesproken om te komen tot "Sterke soortenrijke dijken als standaard".
In Fase 2 wordt gewerkt aan het realiseren van deze ambitie. Er wordt onderzocht hoe soortenrijke dijken kunnen worden aangelegd, omgevormd en beheerd, zodat ze zowel sterk als biodivers zijn. Het ontwikkelen van praktische handreikingen voor aanleg, omvorming en beheer staat hierbij centraal. Om dijkbeheerders te ondersteunen bij het aanleggen en ontwikkelen van een soortenrijke dijk, ontwikkelt het team een Functionele Vegetatietypologie en Kansenscan voor soortenrijke dijken in Nederland.
Functionele vegetatietypologie
De basis voor de kansenscan is een functionele vegetatietypologie, gebaseerd op duizenden reeds beschikbare vegetatieopnamen die beschikbaar zijn binnen de Landelijke Vegetatiedatabank en die door de projectpartners in de afgelopen jaren zijn opgenomen. In elke opname is een beschrijving opgenomen van de soortensamenstelling en het relatieve aandeel van die soort op een vastgesteld oppervlak. Deze gegevens kunnen we daarnaast koppelen aan ter plekke gemeten bodemgegevens, standplaatsfactoren en sterkteparameters.
Plantensoorten staan nergens zomaar en vooral de combinatie van plantensoorten kan ons informatie geven over het lokale milieu. Het verschijnen of verdwijnen van plantensoorten vertelt ons welke processen er lokaal plaatsvinden. Dit kan droogte of vocht zijn, een teveel of een tekort aan voedingstoffen, of er schapen grazen of dat er gemaaid wordt of een bepaalde bodemsamenstelling. Hiermee heeft elk stuk dijk een eigen vingerafdruk bepaald door een unieke soortencombinatie. Met de functionele typologie willen we vingerafdrukken in kaart brengen en dijkbeheerders de mogelijkheid te geven om de informatie die planten ons geven te kunnen lezen en te vertalen naar de status van de grasbekleding en naar het al dan niet wijzigen van beheer.
Het overzicht van deze informatie wordt opgenomen in de functionele typologie. Hierbij worden basisprincipes uit de syntaxonomische wetenschap toegepast, waarbij er grote overzichten worden gemaakt waarin karakteristieke soorten de leidraad vormen. De data achter de typologie en de typen die aan de verschillende begroeiingen kunnen worden toegewezen kunnen in de nabije toekomst als basis dienen voor nieuwe geautomatiseerde monitoring van de dijkbekleding met behulp van remote-sensing en AI.
Maar bovenal kunnen zo alle dijken van Nederland in kaart worden gebracht. Uit deze kaart is een heleboel informatie af te leiden. Bijvoorbeeld waar we met bepaalde maatregelen sterke soortenrijke dijken gemakkelijk kunnen realiseren.
De kansenscan
De kansenscan is een hulpmiddel voor dijkbeheerders dat eenvoudig inzicht geeft in de mogelijkheden van hun dijken voor het ontwikkelen van een sterke, soortenrijke en kruidenrijke dijkvegetatie. Waterschappen hebben grote behoefte aan zo'n tool voor al hun dijken. Ze hebben veel vragen over hoe ze een soortenrijke dijk kunnen aanleggen en ontwikkelen, hoe ze deze duurzaam kunnen beheren en of en hoe een soortenarme dijk kan worden omgevormd tot een soortenrijke dijk.
De kansenscan is gebaseerd op de functionele vegetatietypologie Dijken. Uit het overzicht van verschillende dijken in Nederland kunnen we binnen project een inschatting maken welke dijken er direct geschikt zijn voor soortenrijke grasbekledingen en op welke plekken er met beheeringrepen kansen liggen.
Om naast een veilige dijk ook een mooie, natuurlijk waardevolle dijk te krijgen, zou het erg handig zijn als van tevoren bepaald kan worden hoe kansrijk omvorming tot soortenrijke grasbekleding op een dijktraject is. Met welke omstandigheden rekening gehouden moet worden, hoe in te grijpen of bij te sturen. Er zijn nog veel vragen over het sturen op zichtbare en minder zichtbare effecten om langdurig een veilige, mooie, waardevolle dijk in stand te houden. Daar moet de kansenscan ons bij gaan helpen!
Peter Boone, grasregisseur, STOWA; Waterschap Vallei en Veluwe
Met de typologie de dijk op
Zowel de functionele vegetatietypologie als de kansenscan worden gemaakt om direct door de dijkbeheerder te worden toegepast. Dat betekent dat we ons binnen Future Dikes inzetten om deze kennis ook op de dijk beschikbaar te maken. In een (web)app kan een dijkbeheerder praktisch ontdekken welk vegetatietype een bepaalde dijk heeft, waar hij/zij op moet letten bij omvorming en hoe de dijk het beste beheerd kan worden (maaien, doorzaaien, bemesten, etc.). Gevoed door gegevens uit het Future Dikes project, kunnen dijkbeheerders naast het vegetatietype en het gewenste beheer ook de civieltechnische kwaliteit en erosiebestendigheid van de dijkbekleding inschatten. De tool biedt zo de mogelijkheid om vroegtijdig ongewenste processen te signaleren die met relatief kleine beheeringrepen kunnen worden bijgestuurd.
Het beheer van grasbekleding op dijken oogt simpel: we maaien en dan komt het goed. Maar binnen die grasbekleding spelen zich veel complexe processen af. Die worden bepaald door een groot aantal ecologische factoren. Het is voor een dijkbeheerder belangrijk een instrument te krijgen waarmee hij of zij kan bepalen wat de mogelijkheden met die vegetatie zijn, hoe die ervoor staat, waarin te sturen is. De kansenscan kan hierin bijdragen.
Jaap Bronsveld, vakspecialist waterkeringen, Waterschap Rivierenland
